Thiên tai
Động đất là gì?
Th4
Động đất là sự dao động của mặt đất gây ra bởi các tải trọng đột ngột và di chuyển của các tảng địa chất trong vỏ Trái đất. Động đất có thể xảy ra vì nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm sự chuyển động của các tảng địa chất, sự phóng xạ địa chất, hoạt động núi lửa, hoạt động cắt lớp địa chất, và thủy điện. Động đất có thể gây ra các hiện tượng khác nhau, bao gồm chấn thương và phá hủy đất đai, sạt lở, sóng thần, và các hậu quả khác như mất mát con người và tài sản.
1. Động đất là gì?
Động đất hay Địa chấn là sự rung chuyển trên bề mặt Trái Đất do kết quả của sự giải phóng năng lượng bất ngờ ở lớp vỏ Trái Đất và phát sinh ra sóng địa chấn. Hoạt động địa chấn của một khu vực là tần suất, loại và kích thước của trận động đất trải qua trong một khoảng thời gian. Từ chấn động cũng được sử dụng cho rung động địa chấn nhưng không gây ra động đất. Nó cũng xảy ra ở các hành tinh, vệ tinh có cấu tạo với lớp vỏ ngoài rắn như Trái Đất.
Động đất là một hiện tượng tự nhiên thường xảy ra trên Trái đất, đặc biệt là ở những khu vực nằm trên các đường nối giữa các tảng địa chất hoặc ở gần các ranh giới của các bảng địa chất. Động đất có thể được đo bằng cách sử dụng các thiết bị đo rung động gọi là máy đo động đất, và được đánh giá theo thang động đất Richter. Các động đất mạnh có thể gây ra sự phá hủy nghiêm trọng cho các khu vực dân cư, công trình xây dựng và cơ sở hạ tầng, do đó việc dự báo và ứng phó với động đất là rất quan trọng để giảm thiểu tác động của chúng đối với con người và môi trường.
2. Nguyên nhân xảy ra động đất
Nguyên nhân xảy ra động đất có thể bao gồm nhiều yếu tố khác nhau, tuy nhiên phần lớn là do các tảng địa chất di chuyển và chèn ép lẫn nhau trong lớp vỏ Trái đất. Cụ thể, các nguyên nhân chính gây ra động đất có thể là:
- Sự tách rời của các tảng địa chất: Sự chuyển động tách rời giữa các tảng địa chất có thể gây ra động đất đáng kể, đặc biệt là ở những vùng có nhiều địa hình.
- Sự va chạm giữa các tảng địa chất: Khi hai tảng địa chất chạm vào nhau, chúng có thể tạo ra sức ép và phản lực, gây ra động đất.
- Hoạt động núi lửa: Hoạt động phun trào và giãn nở của núi lửa có thể gây ra động đất.
- Phát xạ địa chất: Sự phát xạ của các loại đá phóng xạ có thể gây ra động đất, đặc biệt là ở những khu vực có nhiều đá phóng xạ.
- Các hoạt động của con người: Những hoạt động khai thác tài nguyên mỏ, xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng và các công trình dân dụng khác cũng có thể gây ra động đất.
- Thiên tai: Các hiện tượng thiên nhiên như lở đất, sóng thần và cháy rừng cũng có thể gây ra động đất.
3. Phân loại các dạng động đất xảy ra trong tự nhiên
a. Các loại đứt gãy động đất
- Đứt gãy dọc (thrust fault): xảy ra khi đá trên một bề mặt đứt gãy di chuyển lên hoặc xuống so với đá dưới. Các đứt gãy dọc thường xuyên xảy ra tại những vùng núi cao. Ví dụ như động đất ở Nepal vào năm 2015.
- Đứt gãy ngang (strike-slip fault): xảy ra khi hai mảnh đá trên hai bề mặt đứt gãy di chuyển song song với nhau theo hướng ngang. Các đứt gãy ngang thường xảy ra tại những vùng có các dãy núi, khu vực biên giới giữa các bảng địa chất. Ví dụ như động đất ở San Francisco vào năm 1906.
b. Động đất cách xa ranh giới mảng
- Động đất cách xa ranh giới mảng (Off-fault earthquake) là các trận động đất xảy ra tại những khu vực không liên quan trực tiếp đến những ranh giới mảng đá có tính chất đứt gãy. Thông thường, các trận động đất này xảy ra tại các khu vực lân cận với các ranh giới mảng đá đang hoạt động và có thể do các tác động gián đoạn tới các vùng đá khác nằm ở xa ranh giới đứt gãy chính.
- Các trận động đất cách xa ranh giới mảng thường khó được dự báo và gây ra tác động không nhỏ tới các khu vực lân cận, ví dụ như việc gây ra các sạt lở đất, đóng cửa các đường hầm, hư hỏng các tòa nhà và cơ sở hạ tầng, v.v.
c. Động đất tập trung và động đất tập trung sâu
- Động đất tập trung (Clustered earthquake) là một chuỗi các trận động đất liên tiếp xảy ra trong một vùng nhất định trong khoảng thời gian ngắn. Tính chất này khác với động đất kéo dài, đó là những trận động đất phân tán trong không gian và thời gian.
- Động đất tập trung sâu (Deep-focus earthquake) là một dạng động đất tập trung xảy ra tại độ sâu từ 300 đến 700 km dưới mặt đất, phía dưới ranh giới giữa các mảng đá trong lõi Trái Đất. Đây là loại động đất ít gây ra thiệt hại tại mặt đất do vị trí sâu của chúng và thường được ghi nhận trên các thiết bị đo sóng địa chấn. Động đất tập trung sâu có thể gây ra sóng địa chấn mạnh, ảnh hưởng đến các khu vực lân cận tại mặt đất.
d. Động đất và hoạt động núi lửa
- Động đất sinh ra từ hoạt động núi lửa trong tự nhiên thường được gọi là động đất núi lửa (volcanic earthquake). Động đất này xảy ra do các quá trình liên quan tới hoạt động núi lửa, bao gồm sự thay đổi trong phân bố nội lực của núi lửa, sự thay đổi áp lực bên trong do khí và nước nóng trong lòng núi lửa và sự di chuyển các vật liệu lớn trong quá trình phun trào.
- Động đất núi lửa thường có độ sâu nhỏ và cường độ thấp, tuy nhiên chúng có thể làm tăng nguy cơ phun trào núi lửa và gây ra những thiệt hại cho các khu vực xung quanh núi lửa.
4. Thang đo cường độ động đất
- 1 đến 2 độ trên thang Richter: Không thể nhận biết
- 2 đến 4 độ trên thang Richter: Có thể nhận biết nhưng không gây thiệt hại
- 4 đến 5 độ trên thang Richter: Mặt đất rung chuyển, nghe tiếng nổ, thiệt hại không đáng kể
- 5 đến 6 độ trên thang Richter: Nhà cửa rung chuyển, một số công trình có hiện tượng bị nứt
- 6 đến 7 độ trên thang Richter: kích hoạt sạt lở,núi lửa có thể phun trào
- 7 đến 8 độ trên thang Richter: Mạnh, phá hủy hầu hết các công trình xây dựng thông thường, có vết nứt lớn hoặc hiện tượng sụt lún trên mặt đất.
- 8 đến 9 độ trên thang Richter: Rất mạnh, phá hủy gần hết cả thành phố hay đô thị, có vết nứt lớn, vài tòa nhà bị lún
- Trên 9 độ trên thang Richter: Rất hiếm khi xảy ra
- Trên 10 độ trên thang Richter: Cực hiếm khi xảy ra, phá hủy toàn bộ
5. Cảnh báo sớm động đất
Cảnh báo sớm động đất là một phương pháp quan trọng để giảm thiểu thiệt hại của động đất. Các phương pháp cảnh báo sớm động đất bao gồm:
- Hệ thống cảm biến: Hệ thống cảm biến được cài đặt ở các địa điểm trên toàn thế giới để phát hiện các dấu hiệu của động đất, bao gồm đo độ chuyển động đất và sóng âm. Khi hệ thống cảm biến phát hiện dấu hiệu của một động đất, nó sẽ gửi cảnh báo đến các trạm địa chấn để cảnh báo sớm cho người dân.
- Mạng lưới địa chấn: Mạng lưới địa chấn được cài đặt để phát hiện các dấu hiệu của động đất. Khi một động đất xảy ra, các cảm biến trên mạng lưới địa chấn sẽ phát hiện dấu hiệu này và gửi cảnh báo đến các trạm địa chấn.
- Hệ thống cảm biến trên địa chất: Hệ thống cảm biến trên địa chất được cài đặt ở các vị trí trên đất liền và trên đại dương để phát hiện các dấu hiệu của động đất. Khi hệ thống phát hiện dấu hiệu của một động đất, nó sẽ gửi cảnh báo đến các trạm địa chấn.
- Mạng xã hội: Mạng xã hội có thể được sử dụng để cảnh báo sớm động đất. Người dùng có thể chia sẻ thông tin về động đất và cảnh báo sớm cho người khác trong khu vực.
Tuy nhiên, các phương pháp cảnh báo sớm động đất vẫn chưa hoàn hảo và không thể dự đoán chính xác về thời gian, địa điểm và cường độ của động đất. Do đó, việc chuẩn bị và rèn luyện kỹ năng ứng phó với động đất là vô cùng quan trọng để đảm bảo an toàn cho bản thân và người thân trong trường hợp xảy ra động đất.
6. Biện pháp khắc phục hậu quả động đất
Hậu quả của động đất có thể rất nặng nề, gây thiệt hại về người và tài sản. Để khắc phục hậu quả của động đất, có thể thực hiện một số biện pháp sau:
- Cứu hộ và cấp cứu: Các hoạt động cứu hộ cấp cứu phải được triển khai ngay lập tức để giúp đỡ những người bị nạn trong động đất.
- Đảm bảo nhu yếu phẩm và an toàn cho người dân: Đảm bảo cung cấp đủ nhu yếu phẩm và thiết bị y tế cho các khu vực bị động đất, đồng thời đảm bảo an toàn và an ninh cho người dân.
- Tái thiết kế và xây dựng lại hạ tầng: Phải có kế hoạch khôi phục lại hạ tầng đường bộ, điện, nước và viễn thông, cùng với việc thiết kế lại các công trình mới theo tiêu chuẩn an toàn động đất.
- Tổ chức các hoạt động đào tạo và nâng cao nhận thức: Việc tổ chức các hoạt động đào tạo và nâng cao nhận thức về động đất cho người dân và các nhà quản lý có thể giúp tăng cường khả năng phòng ngừa và ứng phó với động đất.
- Đầu tư nghiên cứu và phát triển các công nghệ mới: Nghiên cứu và phát triển các công nghệ mới trong lĩnh vực động đất như hệ thống cảm biến và giám sát động đất có thể giúp giảm thiểu thiệt hại từ động đất.
- Tài trợ để hỗ trợ đồng bào: Hỗ trợ tài chính, tư vấn tâm lý và trợ giúp xã hội cho các nạn nhân và gia đình của họ cũng rất quan trọng trong việc khắc phục hậu quả của động đất.
7. Công tác cứu hộ cứu nạn sau động đất
Cứu hộ cứu nạn là một hoạt động quan trọng nhằm đảm bảo an toàn cho những người bị mắc kẹt, bị thương hoặc bị mất tích trong động đất. Sau khi xảy ra động đất, đội ngũ cứu hộ sẽ được triển khai để tìm kiếm và giải cứu nạn nhân. Các hoạt động cứu hộ bao gồm:
- Tìm kiếm và giải cứu nạn nhân khỏi đống đổ nát: Đội ngũ cứu hộ sẽ tiến hành tìm kiếm các nạn nhân bị mắc kẹt trong đống đổ nát, giải cứu họ ra khỏi hiện trường và đưa tới các khu vực an toàn để cấp cứu.
- Cung cấp cứu thương: Các đội cứu hộ cần phải cung cấp cứu thương đến những người bị thương và vận chuyển họ đến các bệnh viện gần nhất để điều trị.
- Cung cấp nước, thực phẩm và các nhu yếu phẩm khác: Sau khi động đất xảy ra, các khu vực bị ảnh hưởng thường gặp khó khăn trong việc cung cấp nước, thực phẩm và các nhu yếu phẩm khác. Đội ngũ cứu hộ sẽ cung cấp các vật dụng cần thiết cho người dân để đảm bảo an toàn và sức khỏe của họ.
- Tìm kiếm và giải cứu nạn nhân bị mất tích: Đội ngũ cứu hộ cũng sẽ tiến hành tìm kiếm các nạn nhân bị mất tích trong động đất. Các công nghệ mới như thiết bị giám sát và cảm biến cũng được sử dụng để giúp tìm kiếm nạn nhân.
- Tổ chức các hoạt động cứu trợ: Sau khi động đất xảy ra, nhiều người bị mất nhà cửa, tài sản và nguồn thu nhập. Đội ngũ cứu hộ cũng sẽ tổ chức các hoạt động cứu trợ để giúp đỡ người dân ở các khu vực bị ảnh hưởng.
